Prostorne strukture alegorije istine u delima juznoslovenskih prosvetitelja

This paper discusses the spatial structures of eighteenth-century South Slavic allegories. The following works, that are translations, revisions or adaptations of mostly western sources, are taken into consideration: M. A. Reljković, Pripovidke Pilpaj-bramine [1767]; A. Kanižlić, Sveta Rožalija Panormitanska divica (1780); D. Obradović, Put u jedan dan. Izobraženije čelovečeskog života (1788); Gora vežestva i istine, jedno alegoričesko ili inoskazajemo videnije; Abdala i Balsora, jedna persijska istorija; Videnije Almeta derviša; Put u Vavilon, jedna aligoričeska povest; Videnije Mirsino (1793); A. Stojković, Kandor ili otkrovenje egipatskih tajni (1800); D. Obradović, O mudrosti i promislu u upravljeniju sveta. Jedna vostočna povest; Cu-I iliti filosof, iz knjige čuvstvitelnoga čoveka; Snovidenije Mudroga o obajatelnoj sili mečtanija (1818). The purpose of this paper is to examine the spatial structures of the eighteenth-century allegories that circulated among the South Slavic literary audience. Such structures are related to the semiotic boundaries that define the zone of the hero and filter semantic categories of the allegorical pilgrimage, the aim of which was to get at the truth. The methodology used: an analysis and comparison of the works under consideration is carried out. The paper identifies the structures that determine spatial correlations in the South Slavic literary allegories. The paper concludes that the spatial axis of the Pilgrimage towards Truth allegory manifests itself as a vertical line along which are situated the elements of nature and the products of both divine and human handiwork. This is intersected by the major allegorical spatial element of the mountains, creating the axis mundi. U radu se razmatraju prostorne strukture alegorije istine u delima južnoslovenskih prosvetitelja. Uzeta su u razmatranje sledeća dela: M. A. Reljković, Pripovidke Pilpaj-bramine [1767]; A. Kanižlić, Sveta Rožalija panormitanska divica (1780); D. Obradović, Put u jedan dan. Izobraženije čelovečeskog života (1788); Gora vežestva i istine, jedno alegoričesko ili inoskazajemo videnije; Abdala i Balsora, jedna persijska istorija; Videnije Almeta derviša; Put u Vavilon, jedna aligoričeska povest; Videnije Mirsino (1793); A. Stojković, Kandor ili otkrovenje egipatskih tajni (1800); D. Obradović, O mudrosti i promislu u upravljeniju sveta. Jedna vostočna povest; Cu-I iliti filosof, iz knjige čuvstvitelnoga čoveka; Snovidenije Mudroga o obajatelnoj sili mečtanija (1818). Svrha rada: da se razmotre prostorne strukture alegorija XVIII stoleća kao konceptualne konstrukcije koje su kružile među južnoslovenskom književnom publikom. Takve konstrukcije su u vezi sa semiotičkim granicama koje određuju prostor kretanja junaka i filtriraju značenjske kategorije alegorijskog hodočašća kojim se nastoji doći do istine. Upotrebljena metodologija: analiza i komparacija dela koja su uzeta u razmatranje. Najvažniji rezultati rada: ustanovljenje prostornih korelacionih struktura alegorija u južnoslovenskom literarnom okruženju. Zaključak: prostorna osovina alegorije koja ima za temu hodočašće ka istini, manifestuje se kao vertikala i relacija prirodnih elemenata sredine i proizvoda božanske ili ljudske ruke, gde se kao zajednički i glavni prostorni element alegorije pojavljuje planina kao axis mundi.